LATİFE UŞŞAKİ

Avusturyalı sanatçı Marianne Maderna, Viyana Üniversitesinin 650. yıldönümü için üniversitenin avlusuna - 2 Mart- 17 Nisan 2015 tarihleri arasında ziyaret edilebilecek- 33 önemli kadının büstlerinin yer aldığı bir sergi açtı. Bu tarihe kadar Viyana Üniversitesinin avlusunda 153`ü erkek büstü olmak üzere 154 tane büst yer alıyordu – avluda yer alan tek kadın büstü ise Felsefe fahri doktorasının sahibi Avusturyalı yazar Marie von Ebner-Eschenbach (1830-1916)` dı- 153 erkek büstünün karşısına yerleştirilen bu radikal büstler yazarlar, sanatçılar, politik aktivistlere ait: Frida Kahlo, Virginia Woolf, Ingeborg Bachmann, Maria Magdalena, Mileva Maric Einstein, Hannah Arendt, Susan Sontag... ise bunlardan sadece bir kısmı. Projenin çıkış noktasını ise cinsiyet eşitliği olarak belirlemiş ve sanatçı her büstün altına kendisine ait şiirsel tekstler yazmış. Bu muhteşem 33 kadının radikal büstlerinden bir tanesi de Cumhuriyetimizin kuruluşunda önemli bir yere sahip, Batının „O bir kadın hakları savunucusu“ olarak tanımladığı Mustafa Kemal Atatürk`ün iki buçuk yıl evli kaldığı eşi Latife Uşşaki.

Uşakizade Muammer Bey`in kızı Latife

Uşakizade Muammer Bey, İzmir`in en önde gelen tüccarlarındandı, sürekli yurtdışına seyahatler yapıyor çocuklarını kız-erkek ayrımı yapmadan Batı standartlarında iyi eğitim almalarını istiyordu. Aynı zamanda da kendi geleneklerine bağlıydı. Latife, 17 Haziran 1898 yılında dünyaya gelmiş, ailenin en büyük çocuğuydu. Küçük yaşlarından itibaren yabancı mürebbiyelerle büyümüş, İngilizce, Almanca, Fransızca, Latince, İtalyanca, Rumca öğreniyor, Farsça, Arapçasi için ise Halit Ziya (Uşaklıgil) ve Tevfik Fikret`ten özel dersler alıyordu. Dile olan yeteneği dışında sanata olan yatkınlığı ile de bilinen Latife çok iyi piyano çalabiliyor, dünyayı yakından takip ediyordu. Çocuklarının özgürce yetişmesine önem veren Muammer Bey, 15 Mayıs 1919`da İzmir`in işgaliyle konumundan dolayı zor durumda kalmış, Fransa`ya yerleşmişti. Latife`yi ise Londra`nın önde gelen okullarından birine göndermişti. Latife, Londra`daki eğitiminden sonra Paris`e giderek Sorbonne Üniversitesi`nde Hukuk eğitimine başlamış, ama ülkesinden gelen haberlerin heyecanıyla İzmir`e geri dönmek ve kurtuluşa tanıklık etmek istemişti.

İzmir`e dönüş, Mustafa Kemal ile tanışma

Latife, ailesini ve eğitimini geride bırakarak tek başına 1921 yılının sonbaharında İzmir`e geri dönmüştü. 9 Eylül 1922 tarihinde ise beklediği gün gelmiş, İzmir düşman işgalinden kurtulmuştu. İzmir`i kurtaran kumandan Mustafa Kemal ise karargah olarak Uşakizadelerin köşkünü seçmişti. İzmir ise yanıyordu. Mustafa Kemal, Uşakizadelerin köşkünden Latife ile yangını izlemiş, yanındaki genç kızın sözleriyle gelecek adına daha da umutlanmıştı. Latife, eğitimi ile yeni Türkiye için iyi bir örnek olmasının dışında cesareti, ülkesine bağlılığı ile de Mustafa Kemal`i etkilemişti.

Mustafa Kemal ve Latife`nin evliliği

Artık savaş bitmiş, savaşın yaralarının sarılıp hızla Yeni Türkiye`nin kurulması çalışmalarına başlanması gerekiyordu. Mustafa Kemal, 29 Ocak 1923 tarihinde Uşakizade Muammer Beyin kızı Latife Hanım ile İzmir`de o güne kadar görülmemiş bir biçimde evlendi. Böylelikle Latife nikah masasında oturup evlilik için izni sorulan ilk Türk kadını olmuştu. Batı ise bu haberi „Türkiye yüzünü Batıya çevirdi!“ manşetleriyle veriyordu, Latife ise Dünya`nın gündemindeydi. Bu haberler dünya basınında yer alırken Latife ve Mustafa Kemal birlikte Anadolu yollarındaydi, Ankara ise İzmir`e hiç benzemiyordu. O güne kadar iyi şartlarda yetişmiş Latife için karşılaştığı manzara pek de hayallerindeki gibi değildi ve asıl mücadelenin yeni başladığının farkındaydı. Bundan dolayı da eşinin her adımında yanında yer alıyordu. 1 Mart 1923 tarihinde Mustafa Kemal`in Mecliste konuşmasını Latife Hanim da dinleyecek, Meclise giren ilk Türk kadını o olacaktı. 29 Ekim 1923 yılında Cumhuriyet ilan edilirken ise o yine Meclisteki yerini almıştı. Çankaya`da yapılan ziyaretlereyse artık kadın-erkek birlikte katılıyordu, ilk protokolü ise Latife Hanim düzenleyecekti. Her şey hızla değişiyor Latife Hanim ise bu değişimde önemli bir yer teşkil ediyordu. Peçeyi çıkarması, giyimindeki modernlik, etkileyici konuşmaları, eşiyle yan yana duruşu ile halkın ilgisini çekiyordu. Ama Latife yapılan yenilikleri, kadın haklarını savunurken de köylünün durumunu gözlemlemiş, notlar tutmuştu; önceliğin halkın eğitimine verilmesi gerektiğini ise her fırsatta vurguluyordu.

Ayrılık ve „Uşşaki“ soyadı

Yeni Türkiye`de bu gelişmeler yaşanırken 1925 yılının Temmuz ayında ikili arasında yaşanan bir tartışma onları ölene kadar yan yana getirmeyecek bir ayrılığa neden olmuştu. Medeni Kanun`un (4 Ekim 1926) hazırlanması aşamasında gerçekleşen bu beklenmedik ayrılığa herkes şaşırmış olsa da ikili bu konuda ölene kadar konuşmama kararı almıştı. Artık ayrıydılar. Mustafa Kemal, Yeni Türkiye için çalışmalarına hızla devam ediyordu; Latife Hanım ise yeni bir hayata başlamıştı, Mustafa Kemal`siz bir hayata. 1934 yılına gelindiğinde ise Soyadı Kanunu kabul edilmiş, herkes kendine bir soyadı almıştı. Uşakizade Muammer Bey ve ailesi ise kendilerine „Uşşaklı“ soyadını seçmişti. Ama Mustafa Kemal Atatürk, Latife Hanım`a babasının soyadını değil de başka bir soyadını uygun görmüştü: „Uşşaki“ yani „Aşıklar“. Ki bu Aşk 13 Temmuz 1975 Latife Hanım`ın ölümüne kadar sürecekti, şu an Viyana Üniversitesinin avlusundaki Latife Uşşaki`nin büstünün altında yazdığı gibi „[...] o ölene kadar ülkesinde yaşadı, çünkü o ona aşıktı“ ( Marianne Maderna)

Latife Uşşaki`nin hayatı üzerine kaynaklar ayrıntılı olarak okunduğunda gösteriyor ki; yaşadığı döneme göre oldukça iyi eğitimli, ülkesinden, ülkesinin sorunlarından hiçbir zaman uzak kalmamış ileri görüşlü bu kadın, bir dönem Mustafa Kemal Atatürk ile el ele aynı yolda yürümüş, Türk kadınının değişimini dünyaya göstermiş önemli bir isimdir. Mustafa Kemal Atatürk ile elleri ayrıldığında bile büyük bir liderle bir dönem yol arkadaşlığı yaptığını her zaman farkında olup asaletinden hiçbir şey kaybetmemiş, tüm dünyanın gözü üzerinde olmasına rağmen açıklamalardan uzak bir hayatı seçmişti. Kendisinin birçok kaynakta, filmde farklı yönleri vurgulanmış olsa da o bugün hala „Türk Kadınının Görünür Olması“, „Kadın Hakları Savunucusu“ kimliği ile bizi dünyada temsil etmeye devam etmektedir...
Ergül Akyürek

Not: Bu yazıdaki bilgiler için, İpek Çalışlar`ın Latife Hanım, Fatih Bayhan`ın Latife Hanım`ın Kağıtları kitaplarından ve Marianne Maderna`nın Viyana Üniversitesinin 650. yılı için hazırlamış olduğu projeden yararlandım.

  (Päpstin Johanna)

(Josephine Baker)